Αφιέρωμα: διαστημικός καιρός
Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΡΟΥΚΑΚΗ [@]→{proukakisc@gmail.com}
Η αναφορά του όρου διαστημικός καιρός πιθανόν να σας παραξενέψει. Ίσως μάλιστα και να μην έχετε ακούσει ποτέ κάτι σχετικό. Άλλωστε οι περισσότεροι κάτοικοι της γης μόνον με τον γήινο καιρό, την πρόγνωση και τις επιπτώσεις του ασχολούνται. Ωστόσο πολλά συνηγορούν υπέρ της ανάγκης να ενημερωθούμε για τα περί διαστημικού καιρού. Ο Δρ. Γιάννης Δαγκλής διευθυντής του ινστιτούτου διαστημικής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι σαφής για το θέμα αυτό. Πολλά φαινόμενα συμβαίνουν στη πλανητική μας γειτονιά, μας αφορούν και μας επηρεάζουν. Κάποιες φορές δε με οδυνηρό και ιδιαίτερα κοστοβόρο τρόπο.
Ανάλογα με τις διαθέσεις του ήλιου και τον ενδεκαετή κύκλο των κηλίδων μπορεί να ξεσπάσουν σφοδρές διαστημικές ή μαγνητικές καταιγίδες που επηρεάζουν συνολικά τη γη. Σε περιόδους εξάρσεων στην κυριολεξία βομβαρδιζόμαστε από ακτινοβολίες και φορτισμένα σωματίδια. Βεβαίως άμεσα δεν το αντιλαμβανόμαστε. Oι ενδεχόμενες επιπτώσεις του διαστημικού καιρού στις κλιματικές συνθήκες του πλανήτη, την ηλεκτρική δραστηριότητα ιατρικών μικροσυσκευών, όπως οι βηματοδότες, ίσως ακόμη και στην συμπεριφορά μας ελέγχονται συστηματικά από ομάδες επιστημόνων.
Το δεδομένο είναι ότι σε περιόδους εξάρσεων της ηλιακής δραστηριότητας επηρεάζονται τα πληρώματα των αεροπλάνων, οι αστροναύτες, οι δορυφορικές τηλεπικοινωνίες ακόμη και τα μεγάλα δίκτυα διανομής ηλεκτρικού ρεύματος. Για τις μετρήσεις τους οι ειδικοί χρησιμοποιούν ειδικές συσκευές στη γη καθώς και διαστημικά σκάφη που έχουν αποκλειστική αποστολή την επιτήρηση του διαστημικού καιρού. Και συγκεντρώνουν συνεχώς νεότερα δεδομένα που συμπληρώνουν αυτό τον σχετικά άγνωστο τομεα της επιστήμης.
Ίσως κάποιοι να υποστηρίξουν πως είναι περιττή δαπάνη τα κεφάλαια που επενδύονται προς αυτή την κατεύθυνση. Ενδεχομένως ορισμένοι να θεωρήσουν πως ακόμη και η αναφορά μας με τόσα επιστημονικά δεδομένα να είναι υπερβολική. Όμως δεν είναι έτσι. Ο 21ος αιώνας επιβάλει να γνωρίζουμε όσο γίνεται περισσότερα για οτιδήποτε μας περιβάλλει. Ακόμη και αν πρόκειται για «δυσνόητη» γνώση.
Άλλωστε δεν γίνεται να ζούμε σε ένα περιβάλλον που επηρεάζεται άμεσα από το διάστημα και να μην το γνωρίζουμε. Ούτε πρέπει να μένει άγνωστο ποιες προφυλάξεις πρέπει να πάρουν οι κάτοικοι αλλά και όσοι ταξιδέψουν για πρώτη φορά στη Σελήνη και αργότερα στον Άρη. Ακόμη περισσότερο είναι αναγκαίο να γνωρίζουν όσοι διαμείνουν στις πρώτες εκτός γης εγκαταστάσεις αλλά και οι νεότεροι από τους αναγνώστες μας που θα βιώσουν τα γεγονότα αυτά.
Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν το ενδιαφέρον ταξίδι στο κόσμο του διαστημικού καιρού με ξεναγό τον κ. Δαγκλή. Οι αυξημένες απαιτήσεις της εποχής καθιστούν αναγκαία και αυτή την ενημέρωση.
Συνέντευξη του κ. Γιάννη Δαγκλή, διευθυντή του Ινστιτούτου διαστημικών εφαρμογών και τηλεπισκόπισης του ΕΕΑ
1) K. Δαγκλή, περιγράψτε μας πως προσδιορίζεται η έννοια του διαστημικού καιρού;
Με τον όρο «διαστημικός καιρός» αναφερόμαστε σε διαταραχές ηλεκτρομαγνητικής φύσης στο διάστημα, καθώς και σε καταιονισμό φορτισμένων σωματιδίων υψηλής ενέργειας. Έχουμε δηλαδή «βροχές» ηλεκτρονίων, πρωτονίων και άλλων ιόντων, καθώς και «ανέμους» ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων με άλλα λόγια πλήρεις θύελλες στο διάστημα, που κατά συνέπεια τις ονομάζουμε διαστημικές καταιγίδες.
2) Τι ακριβώς είναι και πως εκδηλώνονται;
Οι διαστημικές καταιγίδες, καθώς και οι υποκαταιγίδες, είναι τα κυριότερα πολύπτυχα δυναμικά φαινόμενα που συνοδεύουν την συσσώρευση ενέργειας στο γεωδιάστημα και την συνακόλουθη κατανάλωσή του σε επιτάχυνση σωματιδίων και ενίσχυση ρευμάτων. Οι υποκαταιγίδες ορίζονται ως διαταραχές στη μαγνητόσφαιρα και ιονόσφαιρα της Γης, εμφανίζονται καθημερινά, διαρκούν λίγες ώρες και αναπτύσσονται σε υψηλά γεωγραφικά πλάτη. Βασικότερη έκφανση των μαγνητοσφαιρικών υποκαταιγίδων αποτελεί το σέλας.
Οι διαστημικές ή μαγνητικές καταιγίδες λαμβάνουν χώρα πιο σπάνια (μερικές φορές το μήνα), διαρκούν μερικές μέρες και αποτελούν παγκόσμια φαινόμενα, με μαγνητικές διαταραχές που εκδηλώνονται σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη. Τα ενεργειακά μεγέθη που συνδέονται με τις καταιγίδες είναι εντυπωσιακά. Η ενεργειακή ισχύς μιας έντονης μαγνητικής καταιγίδας ξεπερνά τα 1000 GWatt! Συγκριτικά αναφέρουμε πως ένα τυπικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος έχει ισχύ της τάξεως του 1 GWatt.
3) Ποιες συνθήκες διαμορφώνουν τον διαστημικό καιρό;
Αυτό που καθορίζει τον διαστημικό καιρό είναι η αλληλεπίδραση του ηλιακού ανέμου με τη γήινη μαγνητόσφαιρα, ή αλλιώς, η σωματιδιακή και ηλεκτρομαγνητική σύζευξη Ηλίου-Γης. Ο διαστημικός καιρός ρυθμίζεται από δύο βασικούς παράγοντες: την ηλιακή δραστηριότητα και τον προσανατολισμό του ηλιακού μαγνητικού πεδίου (ή αλλιώς διαπλανητικού μαγνητικού πεδίου ΔΜΠ) στο «ύψος» της Γης.
Η ηλιακή δραστηριότητα προμηθεύει την απαραίτητη ενέργεια, ενώ ο προσανατολισμός του ΔΜΠ την κάνει διαθέσιμη. Η αλληλεπίδραση του μαγνητικού πεδίου του ήλιου (μέσω του ηλιακού ανέμου) με το γήινο μαγνητικό πεδίο έχει ως αποτέλεσμα μεταφορά μαγνητικής ροής από την προσήλια πλευρά της μαγνητόσφαιρας προς τη μαγνητοουρά. Ουσιαστικά πρόκειται για μεταφορά και συσσώρευση ενέργειας στη μαγνητόσφαιρα της γης.
4) Ποιες φυσικές διεργασίες στη πλανητική γειτονιά μας συντελούν στη διαμόρφωση του διαστημικού καιρού;
Καθημερινά, πλήθος φορτισμένων σωματιδίων (ηλεκτρόνια, πρωτόνια και άλλα ιόντα) ξεχύνονται από τον Ήλιο, προς όλες τις διευθύνσεις του διαπλανητικού χώρου, παρασύροντας μαζί τους και το ηλιακό μαγνητικό πεδίο: πρόκειται κατά κάποιο τρόπο για έναν αστρικό άνεμο, που επειδή στη συγκεκριμένη περίπτωση προέρχεται από τον Ήλιο ονομάζεται ηλιακός άνεμος.
Επιπλέον, ο Ήλιος εκτινάσσει, κατά διαστήματα, τεράστια νέφη πυρακτωμένης ιονισμένης ύλης (στη διεθνή ορολογία Coronal Mass Ejections δηλαδή Στεμματικές Εκτινάξεις Μάζας, επειδή είναι ορατές όταν με ειδικά όργανα παρακολουθούμε το στέμμα το Ήλιου και όχι την επιφάνειά του). Κάποια από αυτά τα νέφη χτυπούν τη Γη και προκαλούν ισχυρές διαστημικές, ή αλλιώς μαγνητικές, καταιγίδες.
5) Η αναφορά στον ηλιακό άνεμο παραπέμπει στους γήινους ανέμους. Υπάρχει οποιαδήποτε ομοιότητα μεταξύ τους και αν όχι πως δημιουργείται;
Ο ηλιακός άνεμος και έχει και δεν έχει σχέση με τους γήινους ανέμους. Εξηγούμαι: όπως και οι άνεμοι της Γης, ο ηλιακός άνεμος είναι κίνηση αέριων μαζών, που μάλιστα ξεκινά από την ατμόσφαιρα ενός άλλου ουράνιου σώματος του Ήλιου. Ωστόσο ο ηλιακός άνεμος δεν αποτελείται από ηλεκτρικά ουδέτερα άτομα όπως στη Γη, αλλά από καυτό πλάσμα, δηλαδή ύλη σε ηλεκτρικά φορτισμένη, ή αλλιώς ιονισμένη, μορφή. Ο ηλιακός άνεμος είναι όχι μόνο πολύ πιο καυτός (με θερμοκρασία κάπου 100 χιλιάδων βαθμών Κελσίου), αλλά ευτυχώς και πολύ πιο αραιός από τους γήινους.
Συγκεκριμένα, η πυκνότητα του ηλιακού ανέμου είναι μερικά σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό ενώ στη Γη οι αέρηδες έχουν πυκνότητα χίλια τετράκις εκατομμύρια σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό, ή (πιο ανορθόδοξα) ένα εκατομμύριο δισεκατομμύρια σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό. Ο άνεμος εδώ στη Γη ανακατεύει τα μαλλιά μας μόνο χάρη στα αμέτρητα αυτά σωματίδια που χτυπούν τις τρίχες της κεφαλής μας.
Στο ενδεχόμενο να στεκόμασταν αντιμέτωποι με τον ηλιακό άνεμο, δεν θα τον νιώθαμε ούτε ως αύρα. Αν και ο ακριβής μηχανισμός δημιουργίας του δεν είναι ακόμη ξεκάθαρος, θεωρούμε ότι η ροή του ηλιακού ανέμου οφείλεται στη διαφορά πίεσης που υπάρχει μεταξύ της ηλιακής ατμόσφαιρας και του διαπλανητικού χώρου.
6) Είναι φανερό ότι και η γη βρίσκεται μέσα στη ροή του ηλιακού ανέμου. Ποια φαινόμενα προκαλεί στο πλανήτη μας;
Πράγματι η Γη βρίσκεται συνεχώς μέσα στο ρεύμα του ηλιακού ανέμου, ο οποίος επειδή μεταφέρει μαζί του και το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου αλληλεπιδρά με το γήινο μαγνητικό πεδίο, αλλάζοντας τη ροή του από υπερηχητική σε υποηχητική, όταν το συναντά. Χωρίς τον ηλιακό άνεμο το μαγνητικό πεδίο της Γης θα εκτείνονταν σε πολύ μεγάλες αποστάσεις και η μορφή του θα εμφανιζόταν διπολική.
Περιορίζεται έτσι η έκτασή του και δημιουργείται η μαγνητόσφαιρα της Γης, μια κοιλότητα που κυριαρχείται από το γήινο μαγνητικό πεδίο, η οποία εμφανίζεται συμπιεσμένη στη προσήλια πλευρά της, ενώ δημιουργείται η μαγνητοουρά στην ανήλια πλευρά. Χωρίς την ύπαρξη του γεωμαγνητικού πεδίου, ο ηλιακός άνεμος, ως μια συνεχής ροή φορτισμένης ύλης, θα παρέμενε απειλητικός, ικανός να παρασύρει και να καταστρέψει την ατμόσφαιρα της Γης και κατά συνέπεια και τη ζωή πάνω στη Γη.
Να σημειώσω ότι η μαγνητόσφαιρα της Γης αποτελεί μια δομή δυναμική, καθώς σχετίζεται με μαγνητικά πεδία και φορτισμένα σωματίδια, που δεν εκπέμπουν ακτινοβολία ορατή στον άνθρωπο.
7) Να υποθέσουμε ότι υποννοείτε το φαινόμενο του σέλαος;
Ναι, όντως. Άλλωστε αποτελεί «λαμπρή εξαίρεση» επειδή όχι μόνο είναι το μοναδικό ορατό μαγνητοσφαιρικό φαινόμενο, αλλά είναι ένα ιδιαίτερα επιβλητικό και εντυπωσιακό φαινόμενο. Το σέλας δημιουργείται από ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας, που καθώς κινούνται ελικοειδώς κατά μήκος των δυναμικών γραμμών του γεωμαγνητικού πεδίου, πλησιάζουν την ατμόσφαιρα της Γης, συγκρούονται με άτομα και μόρια αζώτου και οξυγόνου και τα διεγείρουν ενεργειακά. Τα διεγερμένα άτομα και μόρια, για να επανέλθουν στην αρχική, σταθερή κατάσταση ενεργειακής ισορροπίας, εκπέμπουν την περίσσεια ενέργειας ως ορατή ακτινοβολία.
8) Mε τι ακριβώς μοιάζει το φαινόμενο αυτό;
Το σέλας μπορεί να παρομοιαστεί με κινούμενες, λαμπρές, χρωματιστές ουράνιες κουρτίνες φωτός. Το βόρειο σέλας (aurora borealis) παρουσιάζεται σχεδόν κάθε νύχτα στον ουρανό της Σκανδιναβίας, του Καναδά, της Αλάσκας και της Σιβηρίας, και λιγότερο συχνά στον ουρανό των χωρών που βρίσκονται πιο κοντά στον ισημερινό.
Σε χώρες όπως η Ελλάδα, που βρίσκονται σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη, το σέλας παρουσιάζεται σπανιότερα. Επειδή η ποσότητα ηλεκτρονίων και η ενέργειά τους, καθώς και τα σημεία σύγκρουσης με άτομα και μόρια της ατμόσφαιρας είναι μεγέθη πολύ ευμετάβλητα, το σέλας είναι φαινόμενο πολύ δυναμικό, μεταβλητό, τόσο στην έντασή του όσο και στο σχήμα του.
9) Διαφαίνεται ότι στο διάστημα συμβαίνουν αρκετά ενδιαφέροντα φυσικά φαινόμενα. Μπορείτε να μας δώσετε μια σύντομη περιγραφή;
Τα φυσικά φαινόμενα στο διάστημα χαρακτηρίζονται κυρίως από την διαθεσιμότητα ενέργειας από το θερμοπυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας που λέγεται Ήλιος. Όταν το διαπλανητικό μαγνητικό πεδίο -που ουσιαστικά είναι το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου που απλώνεται σε όλο το ηλιακό σύστημα- έχει προσανατολισμό τέτοιο που να επιτρέπει τοπική διάβρωση του γήινου μαγνητικού πεδίου, έχουμε ως αποτέλεσμα την είσοδο μάζας και ενέργειας στη γήινη μαγνητόσφαιρα στο γεωδιάστημα όπως αλλιώς το λέμε.
Η συσσώρευση ενέργειας οδηγεί νομοτελειακά σε κατάσταση αστάθειας. Για να επανέλθει το γεωδιάστημα στην αρχική κατάσταση «ηρεμίας», η συσσωρευμένη ενέργεια καταναλώνεται, με τη βοήθεια ασταθειών πλάσματος, σε επιτάχυνση φορτισμένων σωματιδίων.
Τα ενεργειακά σωματίδια ξεφεύγουν προς το διάστημα, ή γυροφέρνουν τη Γη και τελικά εισχωρούν μέχρι την ιονόσφαιρα και την ατμόσφαιρά της δημιουργώντας κατά διαστήματα το σέλας. Ισχυρά ηλεκτρικά ρεύματα (δηλαδή κινούμενα φορτισμένα σωματίδια), που ρέουν στην μαγνητόσφαιρα και την ιονόσφαιρα της Γης, προκαλούν επίσης μεταβολές στο γεωμαγνητικό πεδίο, οι οποίες με τη σειρά τους επάγουν ισχυρά ηλεκτρικά ρεύματα στο έδαφος και το υπέδαφος.
Βλέπετε λοιπόν ότι έχουμε μεγάλο πλήθος και ποικιλία φαινομένων, από τα οποία όπως ανέφερα το μόνο ορατό στα ανθρώπινα μάτια είναι το σέλας. Ωστόσο και όλα τα υπόλοιπα τα «βλέπουμε» με τη βοήθεια οργάνων που ανιχνεύουν σωματίδια ή πεδία.
10) Διαπιστώνουμε ότι υπάρχει μια αντιστοιχία φαινομένων με τον καιρό στην γήινη ατμόσφαιρα. Όντως ισχύει αυτό;
Πράγματι οι υποκαταιγίδες είναι τα «τοπικά καιρικά φαινόμενα» στο διάστημα, ενώ οι διαστημικές καταιγίδες είναι εκτεταμένοι «τυφώνες». Η βασική τους διαφορά είναι η ποσότητα ενέργειας που καταναλώνεται σε κάθε περίπτωση που μας θυμίζει και πάλι τον καιρό της γήινης ατμόσφαιρας. Κατά τη διάρκεια καταιγίδων καταναλώνονται πολύ μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας απ’ ότι κατά την διάρκεια υποκαταιγίδων και γι’ αυτό οι διαταραχές είναι πιο έντονες και πιο εκτεταμένες.
11) Πως επιδρούν οι γεωμαγνητικές αυτές διαταραχές στις τεχνολογικές μας υποδομές;
Η ανάπτυξη και εξέλιξη των μαγνητοσφαιρικών διαταραχών, έχει διαπιστωθεί ότι επιδρά άμεσα στη λειτουργία τεχνολογικών συστημάτων. Για πρώτη φορά, στις αρχές του 19ου αιώνα, είχαν παρατηρηθεί ανωμαλίες στη λειτουργία του τηλεγράφου, που μόλις είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται στην Ευρώπη και την Αμερική. Σήμερα είναι γνωστό ότι σε περιόδους έντονης μαγνητικής δραστηριότητας μεταβάλλονται τα ηλεκτρικά ρεύματα που ρέουν στην μαγνητόσφαιρα και ιονόσφαιρα της Γης.
Ως συνέπεια, αναπτύσσονται στην επιφάνεια της Γη, Γεωμαγνητικά Ρεύματα από Επαγωγή, τα οποία προκαλούν πλήθος δυσλειτουργιών σε: δίκτυα ηλεκτροδότησης, σωλήνες μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου, καλώδια τηλεπικοινωνιών, εγκαταστάσεις σιδηροδρόμων, καθώς και προβλήματα διάβρωσης σε πυλώνες υψηλής τάσης.
12) Με όσα αναφέρετε ειναι προφανές ότι προκαλούνται σοβαρές οι επιπτώσεις στη γη. Περιγράψτε μερικές από τις πιο αξιοσημείωτες περιπτώσεις.
Κατά τη διάρκεια ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων έχουν σημειωθεί διακοπές ρεύματος λόγω καταστροφής μεγάλων μετασχηματιστών του δικτύου ηλεκτροδότησης, καθώς επίσης και διακοπές των τηλεπικοινωνιών, τόσο μέσω εδάφους, όσο και μέσω δορυφόρων. Κατά τη διάρκεια ισχυρής μαγνητικής καταιγίδας το Μάρτιο του 1989, κατέρρευσε το δίκτυο ηλεκτροδότησης της επαρχίας Κεμπέκ του Καναδά. Το μπλακάουτ κράτησε εννέα ώρες και κόστισε στην εταιρεία ηλεκτρισμού περίπου πεντακόσια εκατομμύρια δολάρια.
Οι ισχυρές μαγνητικές καταιγίδες προκαλούν προβλήματα και στη λειτουργία των δορυφόρων. Η επιτάχυνση ενεργειακών σωματιδίων κατά τη διάρκεια καταιγίδων, έχει μερικές φορές ως αποτέλεσμα την απόθεση φορτίου σε ολοκληρωμένα κυκλώματα, αλλά και τη φόρτιση της επιφάνειας των δορυφόρων.
Η σωματιδιακή ακτινοβολία, κατά την διάρκεια πολύ ισχυρών καταιγίδων, που ευτυχώς είναι σχετικά σπάνιες, μπορεί να βλάψει ανεπανόρθωτα την υγεία αστροναυτών που βρίσκονται σε δραστηριότητα εκτός σκάφους (EVA, extravehicular activity). Το πρόβλημα αφορά ιδιαίτερα τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) και την εργασία αστροναυτών στο διάστημα.
Η πρόγνωση του διαστημικού καιρού
1) Με όσα αναφέρατε είναι φανερό πως πρέπει να επιτηρούμε συνεχώς το διαστημικό καιρό. Με ποιους τρόπους είναι εφικτό;
Η παρακολούθηση της ηλιακής δραστηριότητας και του διαπλανητικού μαγνητικού πεδίου επιτυγχάνεται με ειδικά διαστημόπλοια στο διαπλανητικό χώρο. Σήμερα αυτές τις αποστολές τις επιτελούν τα διαστημόπλοια SOHO (Solar and Heliospheric Observatory, κοινό διαστημικό πρόγραμμα των διαστημικών υπηρεσιών Ευρώπης και ΗΠΑ (ESA και NASA), STEREO και Wind της NASA.
Οι αδιάλειπτες μετρήσεις τους αποτελούν τη βάση των προσπαθειών για την ανάπτυξη δυνατότητας πρόγνωσης ισχυρών, καταστρεπτικών μαγνητικών καταιγίδων. Καθημερινά μπορεί κάποιος να ενημερώνεται για τον καιρό που επικρατεί στο κοντινό μας διαστημικό περιβάλλον από την ακόλουθη διεύθυνση του διαδικτύου: http://www.spaceweather.com/
2) Συνηθισμένοι στις διακυμάνσεις του συμβατικού καιρού ανατρέχουμε στην πρόγνωση του. Ισχύει το ίδιο και με τον διαστημικό καιρό;
Είναι λογικό ότι η ανάγκη πρόγνωσης του Διαστημικού Καιρού γίνεται ιδιαίτερα επιτακτική, εφόσον επηρεάζει σημαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες τόσο στο Διάστημα, όσο και τη Γη. Βασική προϋπόθεση οποιασδήποτε προσπάθειας πρόγνωσης διαστημικού καιρού είναι η γνώση της ηλιακής δραστηριότητας, καθώς και του προσανατολισμού του διαπλανητικού μαγνητικού πεδίου.
Αποτέλεσμα της έντονης ηλιακής δραστηριότητας είναι η συχνότερη εκτίναξη νεφών πλάσματος από τον Ήλιο, που είναι η γενεσιουργός αιτία των πολύ ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων. Δεν πρόκειται για προβλέψιμο φαινόμενο, γνωρίζουμε όμως πως η συχνότητά τους αυξάνει κοντά στο μέγιστο του 11ετούς ηλιακού κύκλου.
Το προηγούμενο μέγιστο έλαβε χώρα το 1989-90, ενώ ο τρέχων ηλιακός κύκλος είχε το μέγιστό του το καλοκαίρι του 2000. Για το λόγο αυτό καταμετρήθηκε αυξημένος αριθμός ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων αυτήν την περίοδο.
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος
THE PRESSROOM Blog H MetaNEWS ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ 
Σχολιάστε